Sevillako Arte Ederren Museoan harrera bikaina izan ondoren –2024ko abenduaren 2tik aurtengo martxoaren 16ra arte 115.808 bisitari jaso ditu–, Grekotik Zuloagara erakusketa Bilboko museora itzuliko da, bildumak gordetzen dituen Espainiako eskolako lanen funtsaren kalitatearen adierazgarri diren 26 margolan eta bi eskultura erakusteko.
José Luis Merino Gorospek –museoko Antzinako Artearen kontserbatzaile eta erakusketaren komisarioak– egindako hautaketak Espainiako artearen lau mendetako ibilbidea egiten du, eta garaiko bi genero esanguratsuenetan jartzen du arreta: erretratua eta arte erlijiosoa. Horiekin batera, natura hileko eta paisaiako pinturen adibide esanguratsuak daude.
Erakusketako ibilbidean margolari ospetsuen lanak daude, hala nola Grekoa, José de Ribera, Francisco de Zurbarán, Bartolomé Esteban Murillo, Luis Paret, Francisco de Goya eta Ignacio Zuloagarenak, eta, gainera, bi tailla erlijioso eder ere baditu, zurezkoak eta formatu txikikoak: Juan de Anchietaren Kalbarioa (c. 1576-1580) eta Juan Pascual de Menaren Doloretakoa (c. 1754-1756)
Lanen artean, aipatzekoak dira Grekoaren Deikundea (1597-1600), Zurbaránen Santa Isabel Turingiakoa eta Alexandriako Santa Katalina (c. 1650-1660), Murilloren San Pedro malkotan (c. 1650-1655), Pareten Bermeoko bista (1783), Goyaren Martín Zapaterren erretratua (1797) edo/eta Zuloagaren Rosita Gutiérrez andrearen erretratua (1915).
Berrikuntza gisa, Mariano Fortunyren Sevillako zezen-plaza (c. 1870) margolana aurkezten da lehen aldiz museoan, iaz eskuratua, Begoña María Azkuek utzitako legatuari esker. Pintura naturalaren adibide garrantzitsua da, artistaren alderdirik berezko eta pertsonalenarekin bat datorrena.
Erakusketa “Mahaitik zeruertzera. Natura hila eta paisaia” sailean abiatzen da, natura hilaren generoaren historian enblematikoenetakoak izan diren bi margolarirekin: Juan de Arellano, kalitate handiko loreen natura hil baten adibidearekin, horretan maisu izan baitzen, eta Luis Meléndez, zeinak konposizio orekatu batean erakusten duen gauzak irudikatzeko daukan talentu izugarria eta Zurbaránen traste eta fruten natura hilen herentzia emankorra. Pinturaren genero hilezkor honen aukera sentsorialak eta xehetasunarekiko gustua ezin hobeto adierazten dituzte biek, ia mende bateko aldearekin.
Horiekin batera, XVII. eta XIX. mendeen artean datatutako lau paisaiak aldaera ezberdinak ematen dizkiete lurraldearen irudikapenei. Artean gazte zela, Sevillara bidaiatu zuen Ignacio de Iriartek, eta ziurrenik Herrera Zaharraren tailerrean trebatu zen. Erakusketak irudiz beteriko paisaia aurkezten du, non ilunantzeko argiztatzeak eta hainbat planotan kokatzeak misterioa eta sakontasuna ematen dioten konposizioari. Perspektiban dauden eraikin imajinarioen katalogoa duen arkitektura-apetak agertoki oparoa eskaintzen dio Francisco Gutiérrez Cabellok margotzen duen kontakizun biblikoari. Bestalde, Luis Pareten bisten margolanak gerora Kantauriko portuei buruzko bere serie ospetsua izango zenaren aurrekari bikaina eskaintzen du Bermeo hiriaren panoramikan. Kobre gaineko olio-pintura horren behealdeko irudi galantek oihartzuna dute José Camarónen Dama gutun bat irakurtzen izenburua duen genero-eszenan. Azkenik, Mariano Fortunyren plenairismoak argi-zuloaren, alberoaren eta tendiduaren ateko konposizioan, hirurak maila berean, ebazten du Sevillako zezen-plazaren irudikapena, Fortunyk argiak eta itzalak banatzeko erabiltzen duen pintzelkada desegina protagonista dela.
Erakusketaren erdialdeak, “Azaletik harago. Erretratuak” izenburua duenak, pinturaren beste genero handietako baterako hurbilketa desberdinen adibide bikainak biltzen ditu: erretratu indibiduala, gortesaua, Alonso Sánchez Coellok, Juan Pantoja de la Cruzek eta Claudio Coellok bikain ordezkatua, edo “jainkotiar erara” egindakoa, Francisco de Zurbaránen santetan presente dagoen generoaren egokitzapen berezia. XVIII. mendearen amaieran eta XIX. mendearen lehen hamarkadetan datatuak, Francisco de Goyaren eta Vicente Lópezen margolanek azaltzen dute, beren erakarpen psikologikoan eta eszenografikoan, hurrenez hurren, zergatik jotzen diren bi artista horiek erretratu-pinturaren ordezkari onenetakotzat. Hautaketari amaiera emateko, bi emakumezko figura paisaiarekin, honako egile hauenak: Ignacio Zuloaga, zeinak Grekoaren eta Goyaren irakaskuntzetan Espainiako tradizio piktorikoa aipatzen duen, eta Anselmo Guinea, zeinak Parisen ikasitako argi inpresionista asimilatzen duen.
Ibilbideari amaiera emateko, “Debozioaren argi-itzalak. Arte erlijiosoa” erakusketak fedearen zerbitzura dagoen irudi sorta bat erakusten du. Arestian aipatutako XVI. eta XVII. mendeetako maisuenei –Grekoa, Juan de Anchieta, José de Ribera, Francisco de Zurbarán eta Bartolomé Esteban Murillo–, Francisco de Herrera Zaharra, Pedro Orrente, Vicente Castelló, Juan Ribalta eta José Antolínezen lan aipagarriak gehitu behar zaizkie. Sekuentzia XVIII. mendera arte luzatzen da, Luis Paretekin, oraingoan Ama Birjina Haurrarekin eta Santiago Nagusiarekin margolaneko kolorearen zentzu fina erakutsiz, eta Juan Pascual de Menarekin, zeinak Maria debozio pribatuko irudi eder batean irudikatzen duen, non irudiaren mugimendu edukitzaileak eta tolesdurek haren mina kontzentratzen duten, polikromia dotoreak neurri batean bakarrik arindua.
Fortuny argia eta kolorea bikain erabiltzen zituelako nabarmendu zen, eta xehetasunetan jarri zuen arretagatik; horri esker, poetikoki zehatz hauteman ahal izan zuen konposizioak garatzen ziren unea. Gazte hil arren, 36 urterekin, gai izan zen fortunismo izenez ezagutzen den estilo propioa zehazteko, artista ugarirengan eragina izango zuena.
Bartzelonako Arte Ederren Eskolan (1853-1857) lehen prestakuntza jaso ondoren, laster nabarmendu zen bere talentuagatik, eta 1858an, beka bati esker, Errenazimentua eta Barrokoa ezagutu zituen Erroman. Ordutik aurrera, hiria izan zuen ohiko bizileku eta bere ospe artistikoa eraiki zuen lekua. 1860 eta 1862an, Bartzelonako Diputazioak Marokora bidaiatzea agindu zion, gatazka hispaniar-marokoarra dokumentatzeko. Bi egonaldi horietan aurkitu zituen Ipar Afrikako argiak zein tipoek eta ohiturek sakonki markatuko zuten bere estiloa eta giltzarri izango ziren bere ekoizpenak arrakasta izan zezan. Garai horretan, Velázquez eta Goyaren pinturaz interesatu zen, Prado Museoan ezagututakoak; bere aitaginarreba izango zenak, Federico de Madrazo margolariak, zuzentzen zuen orduan Prado Museoa.
1866an Paristik igaro ondoren –han, Eduardo Zamacois margolari bilbotarrak bere arte-merkatari izango zen Adolphe Goupilekin eta William H. Stewart bildumagile iparramerikarrarekin harremanetan jarri zuen–, bere ospea handitu egin zen, eszena historizistak edo orientalistak atsegin zituen nazioarteko bezeroei zuzendutako genero-pinturari esker. Bere ibilbidean zehar, Fortunyk erraz txertatzeko moduko lan komertzial hau beste lan askeago eta pertsonalago batekin uztartuko zuen, normalean naturaletik eta plenairismoari lotuta margotuta.
Horixe da Sevillako Maestranzako zezen-plazaren ikuspegi eder honen kasua, non, zezenketaren narratibaren deskribapenik ezean, alberoak bereganatzen duen protagonismoa, pintzelkada solte eta dardartiz deskribatutako argiak eta itzalak artikulatua. Museoak eskuratu izana, Begoña María Azkuek utzitako legatuari esker, bildumarako mugarritzat har daiteke, Fortuny XIX. mendeko europar pinturaren kalitate handieneko artistetako bat izan baitzen.
1874ko azaroan artista Erroman bat-batean hil ondoren, koadroa, bere estudioaren funtsen parte zena, 3.250 frankoan errematatu zen 1875eko apirilaren 27an Parisko Drouot hotelean antolatutako enkantean. Orduz geroztik, haren arrastoa galdu egin zen, 1989an Bartzelonan artistari buruz egin zen erakusketa batean berriz agertu zen arte.
