Artisten artxiboak eta dokumentu-funtsak ezinbesteko baliabideak dira bai sormen-testuingurua eta bai horiek bildu zituztenen interesa zein motibazioak ulertzeko. Artisten bizi-ibilbidean sakontzeko eta egonezin pertsonalenak argitzeko balio digute haienak edo haien hurkoenak izandako zirriborroek, gutunek, argazkiek, idatziek eta beste material batzuek.

Sei dokumentu-multzo aurkeztu ditu orain Museoak, duela gutxi eskuratuekin lotuta batzuk, Eduardo Zamacois margolariarena, Alphonse Guiard argazkilariarena eta haren seme Adolfo Guiard margolariarena, Felipe Manterola argazkilariarena, Patricio Echeverría S.A. lantegiko argazki-artxiboa, Saul Steinberg ilustratzailearena eta Maria Franciska Dapena margolari grabatzailearena.

Berriki eskuratu dira, oinordekoek eta beste bilduma pribatu batzuek egindako dohaintzei esker, eta, horrenbestez, Museoaren bildumak historian zehar aberastu dituzten dohaintza eta legatuen ondasunari erantsi zaizkio.

Museoak gordeta dituen Eduardo Zamacois margolariaren funts artistikoen ordezkaritzari -9 margolan eta 4 marrazki-, haren ondorengoengandik jasotako material dokumental garrantzitsuak batu zaizkio orain. Beste hainbestean, lehendik ere bikaina den Adolfo Guiarden ordezkaritza -11 margolan eta 17 marrazki- ugaritu egin da, dokumentuak, gutunak, 50 argazki eta artelanetako 46 zirriborro gehituta; orobat erantsi zaizkio Euskal Herriko argazkigintzaren aitzindari izandako haren aita Alphonse Guiarden albuminak eta haren anaia Teófilo Guiard historialari eta idazlearen gutunak.

Horrekin batera, Felipe Manterolaren argazki-funts osoa eta Patricio Echeverría enpresarena ere gehitu dira. Lehenengoan, euskal landa-ingurunearen ikuspegi egiazkoa dago jasota, Manterolak joan den mendeko lehen hiru hamarkadetan Arratiako haranean atera zituen argazkietan. Echeverríaren artxiboan, ostera, XX. mendean zehar herrialdeko industriak izandako indarra. Bestalde, The Saul Steinberg Foundationen dohaintzari esker, XX. mendeko ilustratzaile onenetako baten ordezkaritza daukagu bilduman. Azkenik, Maria Franciska Dapenari dagokion funts artistiko eta dokumentalak haren figura eta konpromiso politiko eta soziala bistaratu dizkigu berriro.

Eduardo Zamacois (Bilbo, 1841-Madril, 1871)

Eduardo Zamacois margolariaren ondorengoek Parisen kontserbatu dituzten funtsekin osatu da, batez ere, haren multzo artistiko dokumentala. Garai hartako beste margolari nabarmen batzuekin izandako posta-truke esanguratsua bildu du, hala nola haren maisu Ernest Meissonierren gutun bat, eta Mariano Fortunyren beste bat. Hor daude Jehan Georges Vibert, Édouard Detaille eta Jules Worms adiskide artistei eta William H. Stewart bildumagileari Zamacoisek bidali zizkion gutun ilustratu batzuk ere. Horiez gain, Zamacoisen eta Detailleren zenbait apunte eta marrazki kontserbatu dira. Horrekin batera, hainbat dokumentu-pieza eskaintzen ditu funtsak, esate baterako, margolariaren lanak irudikatzeko argazkiak edo modeloak posatzen ageri direnak, 1860ko hamarkadakoak. Era berean, badira artistari buruzko argitalpenak eta enkante-katalogoak ere, haren artegintza merkaturatzeaz xehetasun interesgarriak erregistratuta dauzkatenak. Material horrek guztiak datu berritzaileak dakarzkigu Zamacoisen ibilbideaz eta XIX. mendearen erdialdeko Parisko arte-egituran izan zuen garrantziaz.

Dohaintza horiei batu zaizkie duela gutxi dohaintza edo erosketa bitartez bildumara gehitutako koadroak. Horien artean, nabarmena da Landako zaindaria (1867), generoko pinturaren erakusle garrantzitsua. Zamacoisek kutsu komiko bat erantsi zion, eta publikoak eta bildumagileek zinez estimatu zioten. XVIII. mendeko Frantziako landazabaleko giroan, zaindariak gazte bat lapurretan harrapatu duela ageri du, errugabea dela erakutsi nahian, ostutako sagarrak txanoan ezkutatuta, patrikak husten ari den bitartean. Charles Dickens idazleak 1868an erosi zuen margolana, New Yorken.

Guiard familiaren funtsa

XIX. mendearen erdialdean gutxi garatutako negozioa zen argazkigintza, eta hura landuz bizitzeko asmotan Espainian finkatu ziren frantziar ugarietako bat izan zen Alphonse Guiard, 1833an Pirinioetako Saint-Béat herrian jaiotakoa. Bilbon kokatu zen 1857 inguruan, eta Juliana Larraurirekin ezkondu zen bertan. Haren ondorengoek egindako dohaintzan, hainbat albumina eta 140 argazki-plaka ingururekin, argazkilari-lanetan bereizgarri dira hiriaren hemeretzigarren mendeko ikonografia aberasten duten ikuspegiak, erretratuak eta elizen barnealdeak –Santiago katedrala eta San Nikolas eliza, Plaza Barria, Hiribilduko antzokia, Foruen zubia eta Areatzako zubia, Abandoko geltokia…–, aldi berean, euskal argazkigintzaren historia hobeto ezagutzeko balio dutenak.

Haren seme Adolfo Guiard margolaria (Bilbo, 1860-1916) erabakigarria izan zen Bizkaian artea eraberritu zedin, Parisen izan zenean (1880-c. 1885) ezagutu zituen inpresionismoaren, japonismoaren eta sinbolismoaren bitartez. Artistari buruzko marrazki eta dokumentu ugariren dohaintza –posta-trukea, argazkiak, fakturak…– orain gutxi eskuratutako pintura batzuei erantsi zaie. Nabarmentzekoa da Zaldi-lasterketa (1885-1886), 1880ko hamarkadan Guiardek Parisen ezagutu zuen Degasen eragina darion lana. Lerroa eta kolorea erabiltzeko modua, amaitu gabeko egikera, zentratu gabeko konposizioa eta hipika-gaia hautatzea pintore frantsesarekiko elkarrekikotasun formalaren erakusgarri dira.

 

Felipe Manterola (Zeanuri, Bizkaia, 1885-1977)

Bere kabuz ikasitako autodidakta zen, eta, bere burua argazkilari profesionaltzat inoiz jo ez bazuen ere, Manterolaren lanak amateurismo hutsetik haragokoak dira. Bizitza osoan uztartu zituen argazkilaritzarenganako grina eta Zeanuri jaioterrian denda, ostatua eta estankoa kudeatzea. Familiaren establezimendu horretan bere argazkiak ere saltzen zituen, Alemanian, Frantzian eta Bilbon posta-formatuan argitaratuak. Denboraren joanean balio etnografikoa hartu duten irudi horiek Julio Caro Barojaren Los vascos (1949) saiakeran erreproduzitu ziren. Horietan dokumentatuta daude landa-gizarte tradizionaletik industrializazio sendo modernorako aldaketa soziologikoak eta aurrerapen teknologikoak.

Manterolaren ondorengoek funts osoa eman dute dohaintzan –beirazko mila plaka baino gehiago, 1904tik 1936ra bitarteko 160 postal eta 323 argazki–, bai eta artxibo dokumentala eta argazkigintzako berezko hainbat tresna ere.

Patricio Echeverría artxiboa

Gorka Salmerón argazkilariak (Legazpi, Gipuzkoa, 1969) funts esanguratsua eman du dohaintzan, Legazpin 1918tik 1960ra bitartean Patricio Echeverría S.A.ren historia grafikoki dokumentatzen duena. Zuri-beltzeko 209 argazki dira, zilar-gelatinakoak, hainbat formatutan. Material hori hainbat estudio eta profesionali enkargatu zitzaien –besteak beste, Photito, Koch eta Pando etxeei–, fabrikaren jarduera azoketan erakusteko eta produktuak saltzeko katalogoak ilustratzeko asmoz.

Era berean, Salmerónek jaioterriko eta eskualdeko paisaiaren argazkiak atera izan ditu hainbat hamarkadatan, bai arkitekturarengako bai tailerretako lanarenganako sentsibilitate aparta erakutsiz. Kalitate tekniko handiko dokumentu-erregistroa da emaitza, 1995ean 70 irudiko liburuan argitaratua.

Saul Steinberg (1914-1999)

Errumanian jaio zen Steinberg, errusiar jatorriko familia judu batean. Bukaresten Filosofia eta Letrak ikasi ostean, Milanen bizi izan zen 1933tik 1941era bitartean, non arkitekto titulua lortu zuen, eta marrazteko bokazioa garatu. Italiako gobernuaren lege antisemitei ihes egiteko, Europatik alde egin zuen, eta, neurri batean The New Yorker aldizkariaren laguntzarekin, AEBra joan zen bizitzera 1942an. Han aldizkarien azal eta barrualdetarako bere marrazkiek nazioarteko ospea hartu zuten.

Artistak bere testamentuan sortutako irabazi asmorik gabeko erakundea da New Yorkeko The Saul Steinberg Foundation, eta haren borondatez gauzatu zen dohaintza, Arte Ederren Bilboko Museoa artista ospetsuaren lana jasotzeko jomuga aproposa dela erabakita. Hala, marrazki eta grabatu-multzo garrantzitsua jaso zuen dohaintzan Museoak 2023an, eta orain ikusgai daude Espainian zehar egindako bidaia baten ostean tauromakiari eskaini zion serieko bost marrazki. 

María Franciska Dapena (Barruelo de Santullán, Palentzia, 1924- Bilbo, 1995)

Konpromiso politiko handiko artista izan zen María Franciska Dapena –Espainiako Alderdi Komunistarekin kolaboratzeagatik 1962tik 1964ra bitartean espetxeratu zuten–, eta 40ko hamarkadatik 60kora bitarteko euskal arte-testuinguruan egin zuen bere ibilbidea. 1955erako Agustín Ibarrola eta Ismael Fidalgo margolariak ezagutzen zituen, eta haiekin erakusketa ibiltariak antolatzen hasi zen Bizkaian zehar, artea publiko ez-espezializatuari hurbiltzeko asmoz. Ibarrola Parisera joan zenean proiektua eten bazen ere, harekin lankidetzan aritu zen berriro 1962an, Dionisio Blancorekin Bizkaiko Estampa Popular taldea sortzean, obra grafikoa ekoiztea bultzatuz diktaduraren aurkako borrokan konprometitutako ekintza politikoaren barruko ekimen moduan.

1963tik 1980ko hamarkadaren hasierara bitarteko obra grafikoa dago dohaintzaren barruan –espetxean egindako artelan batzuk barne–, kontserbatuta dauden linoliozko eta zurezko xafla guztiekin batera. Gainera, euskal arterako eta Dapenaren ibilbidea ezagutzeko interes bereziko artxibo dokumental baliotsua dago bertan bilduta. Artxibo horretan jasota daude, lehen aldiz argitaratuta, David Fuentek editatuta Museoak plazaratu duen liburuko Dapenaren idazkiak.