Gustavo Puerta Leisse eta Elena Odriozola: «Argitaletxe bat edukitzearen gauzarik politenetako bat da, gurea bezalako argitaletxeen kasuan behintzat, beti ari zarela gauzak ikasten»

  • Gustavo Puerta Leisse eta Elena Odriozola: «Argitaletxe bat edukitzearen gauzarik politenetako bat da, gurea bezalako argitaletxeen kasuan behintzat, beti ari zarela gauzak ikasten»

Gustavo Puerta Leissek eta Elena Odriozolak Ediciones Modernas El Embudo sortu zuten 2019an. Haiekin hitz egin dugu, hainbat gairi buruz: nola ezagutu zuten elkar, zer dela eta erabaki zuten proiektua martxan jartzea, nola lan egiten duten, nola ulertzen duten haur-literatura, zein lan argitaratu dituzten azken urte hauetan, eta zein dituzten orain esku artean.


Elena, nondik datorkizu marrazteko zaletasuna? Eta nola egin zenuen jauzi ilustrazioaren mundura? Hasierako urte haietatik, zer gogoratzen duzu?

Nire etxean beti sustatu izan da marrazkigintza. Nire aita zalea zen, eta ezagutu ez nuen aitonak ere, amaren aitak, marraztu egiten zuen.

Bigarren eta hirugarren galderei dagokienez, ea labur azal dezakedan... Uste dut beti jakin izan dudala zer egin nahi nuen, baina 21 urte bete nituen arte ez nintzen konturatu. Orduan erosi nuen lehenengo liburu irudiztatua (etxean asko nituen, baina gurasoek erositakoak edo oparitutakoak ziren).

Beti pentsatu dut gauzak dagokien unean gertatzen direla, ez direla behartu behar. Uste dut ez dela berdin gertatzen pertsona ororen kasuan, baina garrantzitsua dela norberak nola funtzionatzen duen jakitea. Beraz, urte batzuk eman nituen publizitate-agentzia batean, eta asko ikasi nuen han. Baina, prest nengoenean, itxi egin zuten agentzia. Eta etxera joan nintzen, lanik gabe, zer egin nahi nuen argi nuela. Ordurako irudiztatuak nituen ikasliburu batzuk, bai eta Elkarrentzako pare bat ipuin ere. Agentzia utzi nuen, eta lanak eskaintzen hasi zitzaizkidan... Gaur arte.

(Así me lo contaron, así te lo cuento liburuko irudi bat: Maitagarriak)


Badakigu ez duzula gustuko sari eta errekonozimenduei buruz hitz egitea, baina gaur egun nazioartean oihartzun handiena duten ilustratzaileetako bat zara. Ibilbide luzea duzu: ehun literatura-obratik gora irudiztatu dituzu, eta lan guztietan utzi duzu zure kutsu berezi hori. Askotariko autoreen obrak izan dira: Mary Shelley, Leon Tolstoi, Mariasun Landa, Juan Kruz Igerabide, Patxi Zubizarreta... Nola prestatzen duzu proiektu bakoitza? Oso desberdina al da publiko batentzat edo bestearentzat irudiztatzea?

Niretzat ez dago alderik; testuak eramaten nau gauza batera edo bestera... Eta guztiak gozatzen ditut modu berean.

Prozesua antzekoa izaten da beti. Testua irakurtzen dut, kontatzeko zerbait dudan aztertzen dut (eta, hala ez bada, alde batera uzten dut), eta pentsatzen hasten naiz. Oro har, horrek eskatzen du denbora gehien: jakiteak zer kontatu behar dudan eta nola. Behin hori argituta, marrazten hasten naiz. Ez dut aurretiazko zirriborrorik prestatzen, ez dut pertsonaia-probarik egiten... Arkatza hartzen dudanean badakit, gutxi gorabehera, zer egingo dudan, bai eta kontatu nahi dudan horretarako zein den teknikarik egokiena ere.

(Así me lo contaron, así te lo cuento liburuko irudi bat: Edurnezuri)


Zu, Gustavo, filosofiatik zatoz, eta kritika literarioan aritu zara. Gainera, lau urtez kultura-kazetaritzaren arloko ¡La leche!  aldizkariko zuzendaria izan zinen. Nondik sortu zitzaizun haur-literaturarako interesa?

Gustuko dut haurrek mundua ikusteko duten modua: beren buruari egiten dizkioten galderak, haien kuriositatea, eta harritzeko duten gaitasuna. Egia da nire berezko arloak "serioagoak" direla, hala nola filosofia, literatura-kritika, kazetaritza... Baina horietako bakoitzean aurkitzen dut jolasa, plazera, ulertzeko ahalegina. Haurrak nire solaskide naturalak dira. Oso gustura entzuten eta ikusten ditut, baita haiekin hitz egin ere. Nerabea nintzenean, konturatu nintzen erraz komunikatzen nintzela haiekin, nire lagunak ez bezala; entretenitzen ninduten, eta, batez ere, mundua ikusteko zuten modua interesatzen zitzaidan. Interes horrek haur-literaturaren esparrura eraman ninduen, eta, iruzurti ugari aurkitu banituen ere, haurrenganako benetako interesa erakusten duten helduak ere aurkitu nituen.


Nola ezagutu zenuten elkar?

GUSTAVO: Elena ezagutu aurretik, haren ilustrazioak ezagutu nituen. Juan Kruz Igerabideren Botoi bat bezala (Anaya) liburuxkan izan zen. Orduan Venezuelan bizi nintzen. Nork esango zidan egunen batean jenio hauekin lan egingo nuela! Urte batzuk geroago, Espainian bizi nintzela, Elenari deitu nion El cultural aldizkarian argitaratu nuen pieza txiki baterako elkarrizketa egiteko. Handik hilabete batzuetara, Elena Madrilera etorri zen; liburu bat aurkeztera, uste dut. Hara joan nintzen ni, alaba haur-kotxean hartuta. Aurtengo udan, Juliak 19 urte beteko ditu.

ELENA: Nire lanen erakusketa baten inauguraziora joan nintzen Madrilera, Sinsentido espaziora. Eta "jenioak" esan du, badakielako ez zaidala gustatzen. Probokatu zalea da bera, eta, beharbada, niri probokazioan sartzea gustatzen zait.


Eta 2019an Ediciones Modernas El Embudo argitaletxea sortzea erabaki zenuten. Zergatik?

GUSTAVO: Hiru arrazoirengatik: ideia ugari genituelako eta ez zegoelako haien alde apustu egiteko prest zegoen editorerik; elkarrekin lan egitea maite dugulako; eta ez genekielako zer zetorkigun.


Zuen proiektuek haurtzaroa eta haur-literatura ulertzeko beste modu bat eskaintzen dute. Gainera, zuen abentura Sentimientos encontrados izeneko liburuarekin hasi zen, eta, a priori, apustu arriskutsua zirudien. Nondik edaten dute zuen proiektuek? Nolakoa da zuen lan-prozesua?

GUSTAVO: Niretzat, liburu bakoitzak historia eta jatorri oso berezia du.

Sentimientos encontrados, adibidez, galdera honetatik dator: «Zertan dira desberdinak angustia eta antsietatea?».

Alejandro Casonaren eta Rivero Gilen Flor de leyendas liburuaren abiapuntua zera izan zen: umetan irakurritako liburu bat berriz ere esku artean hartu nuen (ahaztua nuen; hiru hamarkada baino gehiago ziren ikusten ez nuela), eta sekulako zirrara sentitu nuen, ondo baino hobeto gogoratzen bainituen istorioetako asko eta ilustrazio guztiak.

Pía eta Juliana Salcedoren Así soy yo eta Juan Kruz Igerabideren Begi bat kokotean liburuen abiapuntua bestelakoa da: lehenengoaren kasuan, haurrek nola ikusten duten mundua, eta bigarrenaren kasuan, berriz, helduek nola gogoratzen duten umetan ikusten zuten mundua.

Rodorínen Hagamos títeres de cachiporra liburuaren kasuan, abiapuntua da titiriteroa izan nahi nuela, eta liburua editatzen eman nituen bi urteetan, hein batean, hala izan nintzen.

ELENA: Gustavoren azalpen zabalaren ondoren, ezer gutxi esan dezaket. Gustavo editorea da, eta ni ilustratzailea. Inoiz ez dut besterik nahi izan (eta esango nuke horixe dela Gustavoren kasua ere, baina egunen batean ezustekoa hartuko dut agian). Liburu ugari proposatu dizkit Gustavok, eta gogo handiz egingo nituzke... «Eta baldin eta...» esaldiarekin hasten dira proposamen asko, eta gehienak (ez guztiak) izaten ditut gogoko. Arazoa da ez dugula guztiak egiteko denbora nahikorik.

(Badakit baratzea lantzen liburuko irudi bat)


Ediciones Modernas El Embudo argitaletxean, liburua objektu gisa ulertzen duzue. Zuen liburuak oso ludikoak eta artisau eran egindakoak dira, patxadaz dastatzeko pentsatutakoak. Haurrak ez dira edozerekin konformatzen, ezta? Hitz egiguzue martxan dituzuen bildumei buruz.

GUSTAVO: Barkatu, baina kontra egin behar dizut. Nire ustez, haurrak, tamalez, edozerekin konformatzen dira. Baina horrek ez du esan nahi horrekin ados gaudenik, eta, horregatik, hedatuta dagoen errealitate horren aurka lan egiten dugu.

Amateurrak gara, eta, horregatik, hain zuzen ere, liburu baino bilduma gehiago ditugu:

"Que ya sé", irakurtzen hasi berri diren irakurleentzako hiru liburu, eguneroko prozesuei buruzkoak, zeinak Maria Montessoriren gure interpretazio oso pertsonala baitira.

"¿Te suena?", ahozko tradizioa eta herri-kultura barne hartzen dituen bilduma: leloak, abestiak, jolasak... Ohiturak abangoardiarekin topo egiten du.

"¿Qué me cuentas?", maitagarriei buruzko kondaira eta ipuinen bilduma, iruditeria elikatzeko.

"Manos a la obra" bilduma, non egitea eta dakitenengandik ikastea den garrantzitsuena.

"¿Qué dices?", haur narratzaileen eta beren haurtzaroa kontatzen duten helduen bilduma.

"Me lo pienso", haurrentzako filosofia-bilduma; batzuen ustez, ez da filosofia, eta beste batzuen ustez, berriz, ez da haurrentzako modukoa.

Eta, hemendik gutxira, "¡Qué de cosas"; bilduma hori... Sorpresa izango da!

(Badakit baratzea lantzen liburuko irudi bat)


Gustavo, zuk kontatu izan duzu behin Boloniako azokan editore batek El manisero & Un elefante se balanceaba liburuaren amaierako artea ikustean esan zizuela berak ez zuela argitaratuko, zergatik eta "El manisero" abestia ez delako oso ezaguna Espainian eta "Un elefante se balanceaba" ez delako nostalgia eragiteko gai. Diozunez, ordutik, «eragiten al du nostalgiarik?» galdera oinarrizko irizpidea duzu editatzeko orduan. Benetan al da hain garrantzitsua nostalgia?

Horrela izan zen, bai; baina ñabardura bat falta da. "¿Te suena?" bildumako liburu bat zen, eta bilduma hori ahozko tradizioari eta herri-kulturari buruzkoa zen. Heldu batek lelo edo abesti bati buruzko liburu bat seme-alabei erosteko, liburuak haurtzaroa gogorarazi behar dio helduari: oroimen bat, pertsona bat, abesti hori abesten zuen une bat. Hortik dator «eragiten al du nostalgiarik?» galdera. Liburuak ez badu zirrara hori sorrarazten, nekez salduko da.

(El manisero & Un elefante se balanceaba liburuko irudi bat: Un elefante se balanceaba)


Zein beste ikasbide izan duzue?

GUSTAVO: Argitaletxe bat edukitzearen gauzarik politenetako bat da, gurea bezalako argitaletxeen kasuan behintzat, beti ari zarela gauzak ikasten. Adibidez, gaur liburu bat erosi dut: Valentí Puigen El hombre del abrigo (Athenaica), Josep Pla idazleari buruzko saiakera bat. Liburua Johnson doktorearen epigrafe honekin hasten da: «Bizitzari buruzko ezagutzarik ez duten liburuek ez dute ezertarako balio; izan ere, zer irakatsi behar dute liburuek, bizitzearen artea ez bada?». Esaldi horrek hitzetan jartzen du duela asko buruan nuen ideia bat. Baina ez hori bakarrik, galdera bat ere indartzen du: «zertan datza bizitzearen artea?». Erantzunen bila hasten bagara, liburu berriak egingo ditugu, seguru.

ELENA: Nik, ikasi baino gehiago, lehendik nekien ideia bat berretsi dut: ez naiz pertsona praktikoa. Inoiz ez nuen pentsatu zer dakarren argitaletxe bat izateak. Oraingoz ardura hori Gustavok dauka, nik ez baitut horretarako balio eta inoiz ez baitut interesik izan horretan. Ni ez nintzen argitaletxe bateko kide izango Gustavok proposatu izan ez balit, eta uste dut beste edonori ezetz esango niola. Baina, Gustavok proposatu zidanean, ez nuen bi aldiz pentsatu. Biszerala naiz, eta segituan argi izan nuen erantzuna.

(Hagamos títeres de cachiporra liburuko irudi bat)


Beste behin, Bartzelonan, Hagamos títeres de cachiporra liburuaren aurkezpenean, ospe handiko liburu-saltzaile eta ahozko narratzaile batek (gaur egun erretiratua) esan zizuen arazo bat duzuela, zuek eskola-liburutegietarako liburuak egiten dituzuelako eta Espainian ez dagoelako eskola-liburutegirik. Egia al da hori, zuen ustez? Gaur egun ez al da eskola eta liburutegien arteko elkarlana, hain zuzen, haur-literaturaren erronka handienetariko bat?

GUSTAVO: Egia esan, ni oso pesimista naiz horri dagokionez.


Zuen ezagutzak partekatzeko tailerrak ere egiten dituzue. Zer eskaintzen duzue? Norentzat dira tailerrak?

GUSTAVO: Gure liburu bakoitzaren atzean hiru ardatz daude: ikerketa, irakaskuntza eta sorkuntza. Ikastaroetan, ikertzen ari garena eta liburu bihurtuko dena (edo ez) jartzen dugu praktikan, eta horrekin esperimentatzen dugu.

ELENA: Tailerrak ilustratzaileentzat edo ilustrazioaren munduan interesa dutenentzat dira. Inoiz ez nuen pentsatu tailerrik egingo nuenik: proposatzen zizkidatenean, baztertu egiten nituen. Harik eta astebeteko tailer bat eskaini zidaten arte, Valladoliden, Ilustratourren; eta, noski, ikaratu egin nintzen eta ez nintzen gai sentitu. Era berean, ordea, erakarri ere egin ninduen. Antolatzaileei esan nien baldintza batekin egingo nuela: Gustavorekin partekatzen banuen. Izan ere, esperientzia zabala zuen hark, eta segurtasuna ematen zidan. Nire beldurrak gorabehera, esango nuke ondo atera zela. Tailerraren izenburua "Ilusionismo" zen, eta aurre-zinemaren teknikak landu genituen. Geroztik gehiago egin ditugu, eta beti disfrutatu dugu.

(Begi bat kokotean liburuko irudi bat)


Nola baloratzen duzue orain arteko ibilbidea? Xede-publikoarengana iristea lortzen ari zarete?

GUSTAVO: Ibilbide zaila izan da, atsegingarria, oso exijentea, pozgarria... Xede-publikoarengana iritsi baino gehiago, nire ustez, xede-publiko hori sortzen ari gara.


Zer dakar etorkizunak? Zein izango dira Ediciones Modernas El Embudo argitaletxearen hurrengo pausoak? Zertan ari zarete orain? Argitaletxe-lanak uzten al dizue beste proiektu paralelo batzuk egiteko denborarik?

GUSTAVO: Udatik bueltan Lecciones de cosas jarriko dugu salgai. Apustu itzela, lau urteko lana. Ondoren, arrakasta handiena izan duten liburuetako bat berrargitaratuko dugu: Arrautza (El huevito, gaztelaniaz). Denbora ugari darama agortuta gaztelaniaz zein euskaraz. Katalanez, ordea, oso gutxi saldu da.

Hainbat proiektu ditugu abian. Egunotan zehaztuko dugu zein izango den gure hurrengo proiektua. Eta, proiektu paraleloei dagokienez, argitaletxeak oso denbora gutxi uzten dit etxeko lanak egiteko.

ELENA: Nik proposatzen dizkidaten eta gogoko ditudan beste lan batzuk onartzen ditut. Oraingoz, argitaletxeak ez du bizitzeko adina ematen.


(2024ko abuztuaren 6an argitaratutako Berezia)